Zlecenie z innym podmiotem niż własny pracodawca nie podlega składkom ZUS.

Na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 1 i 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami oraz osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osobami z nimi współpracującymi, jeśli nie są uczniami gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych oraz studentami, do ukończenia 26 roku życia.

Z art. 9 ust.1 i 1a ustawy wynika, że osoba wykonująca pracę na podstawie umowy o pracę spełniająca jednocześnie warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi z umowy zlecenia zawartej z innym podmiotem niż pracodawca jest objęta obowiązkowo tymi ubezpieczeniami wyłącznie ze stosunku pracy gdy wynagrodzenie w przeliczeniu na okres miesiąca jest wyższe niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Oznacza to, że osoba wykonująca pracę na podstawie umowy o pracę i jednocześnie wykonująca umowę zlecenie u innego, obcego pracodawcy podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu z tytułu stosunku pracy. Natomiast z tytułu umowy zlecenia ubezpieczenia emerytalno-rentowe są dobrowolne jeżeli podstawa wymiaru tych składek w skali miesiąca wynosi co najmniej kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę. Dla takiej osoby obowiązkowe jest jedynie ubezpieczenie wypadkowe.

Wobec tego zleceniodawca nie ma obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne od umowy zlecenia zawartej ze zleceniobiorcą, który jest jednocześnie pracownikiem zatrudnionym w innym zakładzie pracy.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w piśmie z dnia 19 grudnia 2024 r., sygn.. DI/100000/43/1129/2024 potwierdza, że „osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę i jednocześnie wykonująca umowę zlecenia, zawartą z innym podmiotem niż własny pracodawca i pod warunkiem, iż umowa zlecenia nie jest pośrednio ani bezpośrednio wykonywana na rzecz pracodawcy, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Natomiast z tytułu wykonywania umowy zlecenia ubezpieczenia emerytalne i rentowe mają dla niej charakter dobrowolny jeżeli podstawa wymiaru składek ze stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca, wynosi co najmniej tyle, ile minimalne wynagrodzenie za pracę.”

Lidia Rubińska, Konsultantka w Dziale Doradztwa Podatkowego BDO

Wypowiedzenie stosunku pracy za porozumieniem stron uprawnia do wypłaty rekompensaty.

W związku z rozwiązaniem stosunku pracy za porozumieniem stron pracodawca może wypłacić pracownikowi rekompensatę pieniężną mimo braku bezpośredniego związku między jej wypłatą a rozwiązaniem stosunku pracy.

Zgodnie z art. 18 ust.1 i 2 oraz art. 20 ust.1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników stanowi przychód w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z wyłączeniem wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków z ubezpieczeń społecznych, a także przychodów wymienionych w  rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne.

Na podstawie § 2 ust.1 pkt 3 ww. rozporządzenia, podstawy wymiaru składek nie stanowią odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.

Zatem, jeżeli strony umowy zawarły porozumienie w sprawie rozwiązania stosunku pracy i z treści porozumienia wynika, że pracownik otrzyma rekompensatę pieniężną to według omawianych przepisów powinna być ona wypłacona w ostatnim dniu rozwiązania stosunku pracy, ponieważ dopiero w tym dniu powstaje prawo do otrzymania rekompensaty.

Powstaje także pytanie czy rekompensata stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne? Jak wynika z omawianych przepisów oraz stanowiska Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie stanowią podstawy wymiaru składek ubezpieczeniowych rekompensaty wypłacane w związku z rozwiązaniem stosunku pracy. Przepis rozporządzenia nie wyczerpuje wszystkich okoliczności wyłączenia z podstawy wymiaru składek wypłacanych świadczeń, gdyż jest to katalog otwarty, jednakże aby świadczenie takie było wyłączone ze składek ubezpieczeniowych powinno zostać wypłacone w związku z rozwiązaniem stosunku pracy.

Pismo z dnia 4 października 2023 r. Centrala Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, DI/100000/43/906/2023 „ jedyną przyczyną wypłaty przez pracodawcę świadczenia, winno być ustanie zatrudnienia. Oznacza to, iż tego typu świadczenie nie może być wypłacane przez pracodawcę w innych okolicznościach, niż pozostających w ścisłym związku z rozwiązaniem stosunku pracy. Fakt, iż wypłata świadczenia następuje na podstawie np. porozumienia między pracodawcą a pracownikiem nie wyklucza zastosowania wyłączenia przewidzianego w par. 2 ust. 1 pkt 3 cytowanego rozporządzenia.”

Lidia Rubińska, Konsultant w Dziale Doradztwa Podatkowego BDO

Premia regulaminowa jako składnik wynagrodzenia może stanowić podstawę wymiaru składek.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie zgodził się z zamiarem przedsiębiorcy w zakresie zwolnienia z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne premii regulaminowej wypłaconej za czas niezdolności do pracy z powodu choroby oraz innych nieobecności i świadczeń, które są zwolnione z naliczania składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne. Powodem negatywnego stanowiska ZUS było brak zapisów w regulaminie wynagradzania zwolnienia ze składek premii wypłacanych za okres usprawiedliwionej absencji pracownika.

W ocenie ZUS podstawą takiego stanowiska są przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Zgodnie § 2 ust. 1 pkt 24 rozporządzenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie stanowią składniki wynagrodzenia, do których pracownik ma prawo w okresie pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, w myśl postanowień układów zbiorowych pracy lub przepisów o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego wynagrodzenia lub zasiłku.

Zgodnie z powyższymi przepisami świadczenia, które w okresie pobierania wynagrodzenia za czas choroby i zasiłków uzyskuje pracownik są wyłączone z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne tylko wtedy, gdy z przepisów płacowych wyraźnie wynika prawo pracownika do tych świadczeń za ten okres. Wobec tego, jeżeli przedsiębiorca nie posiada zapisów w regulaminie wynagradzania, układach zbiorowych pracy lub innych zakładowych regulacjach płacowych potwierdzających prawo pracownika do premii w okresie absencji to otrzymywane przez pracownika środki pieniężne w okresie choroby, a także pobierania zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, będą stanowić podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Jednocześnie świadczenia te będą stanowiły podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Interpretacja indywidualna z 7 marca 2024 r., sygn. DI/200000/43/162/2024 (decyzja nr 162/2024) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Lublinie „w konsekwencji(…)premia regulaminowa będzie stanowić podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne pracowników, bowiem z regulaminu wynagradzania nie wynika prawo pracownika do premii w okresie, w którym pobiera wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy, zasiłek chorobowy, macierzyński, opiekuńczy, świadczenie rehabilitacyjne.”

Lidia Rubińska, Konsultant w Dziale Doradztwa Podatkowego BDO

Nowe przepisy mają ograniczyć zamykanie działalności i zmniejszyć koszty zatrudnienia.

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zapowiada zmiany przepisów dla pracodawców.

Jedną z nich jest planowana zmiana wypłaty zasiłku chorobowego. ZUS przejmie ten obowiązek już od pierwszego dnia choroby pracownika.

Obecnie wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy przysługuje pracownikowi przez 33 dni w trakcie roku kalendarzowego lub 14 dni w przypadku osób, które ukończyły 50 lat. Oznacza to, że za ten okres pracodawca ponosi koszty pobytu pracownika na zwolnieniu lekarskim.

Ministerstwo planuje nowelizację przepisów dotyczących zasad wypłacania zasiłku chorobowego. Zgodnie z zapowiedzią od 2025 roku ZUS będzie wypłacał zasiłek chorobowy już od pierwszego dnia przebywania pracownika na zwolnieniu lekarskim. W konsekwencji zmiana ta pozwoli zaoszczędzić pracodawcom koszty zatrudnienia. Aktualnie 80 proc. kosztów wynagrodzenia pracownika, który jest nieobecny z powodu choroby obciąża pracodawcę, a po zmianie przepisów obciążenie to przejmie ZUS.

Kolejna proponowana zmiana dotyczy uregulowania przepisów dotyczących stażu pracy. Resort pracy planuje aby do stażu pracy wliczało się świadczenie pracy na podstawie umów cywilnoprawnych oraz prowadzenie firmy w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej.

Kodeks pracy nie definiuje pojęcia stażu pracy, jednak praktyka pokazała, że za staż pracy uznaje się łączną długość okresów zatrudnienia, które mają znaczenie do nabycia uprawnień pracowniczych. W aktualnym stanie prawnym najczęściej do stażu pracy wlicza się zatrudnienie na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania a także w niektórych przypadkach okresy pobierania nauki.

Obecnie okresów pracy na podstawie umów cywilnoprawnych, w tym także na podstawie umowy zlecenia nie wlicza się do pracowniczego stażu pracy. Nie ma znaczenia czy umowa zlecenia jest oskładkowania czy też nie, ponieważ decyduje podstawa prawna zatrudnienia.

W wykazie prac legislacyjnych (druk UA1) pojawił się również projekt Ministerstwa Rozwoju i Technologii dotyczący nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Projekt zakłada dla przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą możliwość wprowadzenia tzw. wakacji składkowych.

Projektowana preferencja ma polegać na czasowym nieopłacaniu w ciągu roku obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne oraz nieopłacaniu składek na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy. Według założeń okres wakacji składkowych początkowo miał wynosić 3 miesiące w danym roku, aktualnie jednak projekt zakłada skrócenie tego okresu do jednego miesiąca w danym roku kalendarzowym.

Wakacje składkowe mają dotyczyć wszystkich jednoosobowych przedsiębiorców, niezależnie od wybranej formy opodatkowania i mają opierać się na zasadzie dobrowolności. Projekt jest na etapie opiniowania przez związki zawodowe. Zmiany przepisów w tym zakresie mają obowiązywać jeszcze w tym roku.

Lidia Rubińska, Konsultant w Dziale Doradztwa Podatkowego BDO

Umowa o dzieło zawarta z własnym pracodawcą traktowana jest jak zatrudnienie pracownicze.

Z art. 6 ust.1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Polski są zatrudnione na umowę o pracę z wyłączeniem prokuratorów. Pracownicy podlegają także obowiązkowo ubezpieczeniom chorobowemu i wypadkowemu.

Według art.18 ust. 1a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w przypadku ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust.2 a ustawy, a więc, którzy zawarli z własnym pracodawcą umowę o dzieło, zlecenie, umowę agencyjną lub inna umowę o świadczenie usług, w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe uwzględnia się również przychód z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło.

Dla ustalenia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne należy najpierw rozstrzygnąć czy osoba posiada jeden z tytułów do ubezpieczenia określony przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Świadczenie pracy wyłącznie na podstawie umowy o dzieło nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Jeśli jednak osoba wykonująca pracę na podstawie stosunku pracy jednocześnie nawiąże umowę o dzieło z własnym pracodawcą to umowa o dzieło objęta będzie składkami na ubezpieczenia społeczne i zostanie potraktowana jak umowa o pracę.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Gdańsku w interpretacji indywidualnej z 18 września 2023 r., sygn. DI/100000/43/750/2023 wskazał, że „ umowa o dzieło z własnym pracodawcą traktowana jest jako forma kontynuowania zatrudnienia pracowniczego. Zatem wobec umowy o dzieło wykonywanej na rzecz własnego pracodawcy nie ma zastosowania zasada zbiegu tytułów do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Oznacza to, że wynagrodzenie pracownika z tytułu umowy o dzieło, wykonywanej na rzecz pracodawcy, traktowane jest tak samo jak wynagrodzenie z umowy o pracę.”

Lidia Rubińska, Konsultant w Dziale Doradztwa Podatkowego BDO

Według ZUS zwrócony podatek VAT należy uwzględnić w podstawie wymiaru składki zdrowotnej.

Na podstawie art. 81 ust. 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych roczną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących m.in. działalność gospodarczą opłacających podatek dochodowy od osób fizycznych według skali podatkowej, podatkiem liniowym lub podatkiem od kwalifikowanego dochodu z praw własności intelektualnej stanowi dochód z działalności gospodarczej ustalony za rok kalendarzowy jako różnica między osiągniętymi przychodami, z wyłączeniem przychodów niepodlegających opodatkowaniu a poniesionymi kosztami uzyskania przychodów pomniejszonymi o kwotę opłaconych w tym roku składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, jeżeli nie zostały one zaliczone do kosztów uzyskania przychodów.

Zatem w rozumieniu powołanego przepisu przedsiębiorcy, którzy opłacają podatek według wymienionych form opodatkowania mają obowiązek ustalić roczną składkę zdrowotną oraz podstawę wymiaru tej składki. Roczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne ustalana jest za rok składkowy, który trwa od 1 lutego danego roku do 31 stycznia roku następnego.

Od 1 stycznia 2022 r. osoby prowadzące działalność gospodarczą ustalają podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości uzależnionej od formy opodatkowania i uzyskiwanych z tej działalności przychodów/dochodów. Ustalenie rocznej podstawy wymiaru składki zdrowotnej obejmuje również przedsiębiorców opodatkowanych zryczałtowanym podatkiem od przychodów ewidencjonowanych. Przedsiębiorcy na ryczałcie nie wykazują jednak kosztów uzyskania przychodu.

W ostatniej interpretacji Zakład Ubezpieczeń Społecznych wskazał, że w podstawie wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne należy uwzględnić zwrócony naliczony podatek VAT, który wcześniej przedsiębiorca zaliczył do kosztów uzyskania przychodów. W świetle przepisów podatkowych do przychodów z działalności gospodarczej należy zaliczyć m.in. zwrócony podatek VAT naliczony, w tej części, w której podatek uprzednio został zaliczony do kosztów uzyskania przychodów, (art.14 ust.2 pkt 7d ustawy o PIT).

Jeśli zatem podstawą wymiaru składki zdrowotnej jest dochód ustalony na zasadach określonych w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych to w podstawie tej mieści się także zwrócony przez organ skarbowy podatek VAT naliczony, który wcześniej stanowił koszt uzyskania przychodu.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych w piśmie z dnia 4 lipca 2023 r., nr DI /100000/43/357/2023, potwierdza, że „skoro otrzymany zwrot podatku VAT obejmuje podatek naliczony, który został uprzednio zaliczony do kosztów uzyskania przychodu, to na podstawie art. 14 ust. 2 pkt 7d ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych zwrot ten obecnie stanowi przychód z działalności gospodarczej, a zatem zgodnie z art. 81 ust. 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych należy go uwzględnić w rocznej podstawie wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne.”

Lidia Rubińska, Konsultant w Dziale Doradztwa Podatkowego BDO

Osoby współpracujące z przedsiębiorcą to wyłącznie osoby wymienione w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych.

Z literalnego brzmienia art. 8 ust.11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych „sus” wynika, że za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, zleceniobiorcami oraz z osobami fizycznymi, wskazanymi w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4-5a, uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia; nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.

Cytowany przepis oznacza, że o statusie osoby współpracującej decyduje współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej, powiązania rodzinne z osobą prowadzącą działalność gospodarczą oraz prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego. Wspólne gospodarstwo domowe to inaczej wspólny budżet, pomoc w załatwianiu codziennych spraw życiowych. O prowadzeniu wspólnego gospodarstwa decyduje więź gospodarcza i rodzinna między osobami i nie ma znaczenia, że osoby te mogą posiadać różne adresy zameldowania lub zamieszkania.

Osobą współpracującą w rozumieniu ustawy o sus jest również małżonek przedsiębiorcy, który stale współdziała przy prowadzeniu działalności gospodarczej w ramach umowy o pracę. W takim prypadku zatrudniony małżonek przedsiębiorcy będzie podlegał ubezpieczeniom społecznym jako osoba współpracująca a nie jak pracownik. Należy podkreślić, że jeśli osoba spełnia kryteria określone dla osób współpracujących mimo zawarcia umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej to dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowana jako osoba współpracująca, a nie jak pracownik czy zleceniobiorca.

Jak wskazuje powołany wyrok Sądu Najwyższego osoby współpracujące z mocy prawa podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu oraz ubezpieczeniu wypadkowemu. Ubezpieczenie chorobowe jest dla nich dobrowolne. Składki za osobę współpracującą opłaca przedsiębiorca.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2020 r., sygn. I UK 258/19 „Ubezpieczenie społeczne osób współpracujących powstaje z mocy prawa, a nie na skutek zgłoszenia do ubezpieczenia. Jeśli dana osoba spełnia kryteria z art. 8 ust. 11 ustawy systemowej, to zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu, a według art. 12 ust. 1 ustawy ubezpieczeniu wypadkowemu. Posiadanie takiego statusu uprawnia ją do objęcia dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym (art. 11 ust. 2 ustawy systemowej)."

Lidia Rubińska, Konsultant w Dziale Doradztwa Podatkowego BDO