Jak informuje Ministerstwo Finansów, w ostatnich latach w państwach członkowskich Unii Europejskiej – w tym w Polsce – obserwuje się niepokojące zjawisko wykorzystywania mechanizmów konstrukcji podatku VAT do uzyskiwania niezgodnych z prawem korzyści. Dotyczy to przede wszystkim uszczuplania należności budżetu państwa poprzez wyłudzanie nienależnego zwrotu tego podatku lub nieodprowadzanie należności podatkowych z tytułu VAT.
Charakterystyczną cechą zjawiska jest wykorzystanie w łańcuchu transakcji podmiotu pełniącego rolę tzw. „znikającego podatnika" (ang. missing trader). Podmiot taki nie odprowadza należnego podatku do budżetu, a jednocześnie tworzy formalne podstawy do żądania jego zwrotu na dalszym etapie. W tę najpopularniejszą formę oszustwa w podatku VAT zaangażowanych może być kilka, a nawet kilkanaście podmiotów nie tylko z Polski, lecz także z innych państw UE.
Taka sytuacja powoduje możliwość wystąpienia realnego zagrożenia konkurencyjności dla uczciwych przedsiębiorców, którzy prowadzą działalność zgodnie z prawem i regułami rynku, przez zaniżanie cen o wartość nieodprowadzonego podatku, jak i bezpośrednie straty budżetu państwa w wyniku wyłudzania zwrotów lub uszczuplania jego należności. W praktyce okazuje się, że uczestnikami tego procederu mogą stać się także uczciwi, lecz nieostrożni bądź niedoinformowani przedsiębiorcy, którzy w następstwie narażają się na możliwość zakwestionowania przez organy podatkowe ich prawa do odliczenia podatku naliczonego.
W związku z powyższym w dniach od 30 czerwca do 28 lipca 2017 r. miały miejsce konsultacje podatkowe w sprawie listy przesłanek należytej staranności po stronie nabywcy w transakcjach krajowych w kontekście prawa do odliczenia podatku naliczonego.
Obecnie nie jest jeszcze znana opracowana lista omawianych przesłanek należytej staranności w podatku VAT. Jednak wraz z publikacją zawiadomienia o rozpoczęciu konsultacji podatkowych Ministerstwo Finansów powołało się na dosyć szerokie orzecznictwo sądów administracyjnych, wskazując w tym przedmiocie przede wszystkim na: zawarcie pisemnej umowy, uzyskanie dokumentów rejestracyjnych kontrahenta i uzyskanie kopii jego deklaracji podatkowych, ustalenie płatności na rachunek bankowy, sprawdzenie miejsca siedziby kontrahenta, uzyskanie kopii stosownych zezwoleń wymaganych w danej branży, czy też zweryfikowanie źródła dostawy towarów.
Celem przeprowadzonych konsultacji podatkowych było opracowanie możliwie kompletnej i precyzyjnej listy przesłanek należytej staranności. Zastosowanie takich przesłanek już w momencie zawierania transakcji skutkowałoby brakiem podstaw do kwestionowania u podatników prawa do odliczenia podatku VAT, w następstwie uznania, że podatnicy nie wiedzieli i nie mogli wiedzieć, że w ramach danej transakcji ich dostawca dopuścił się przestępstwa.
Takie rozwiązanie ma zapewnić, aby uczciwi podatnicy wiedzieli, jakie czynności powinni podjąć, aby nie być narażonym na ryzyko zakwestionowania u nich przez organy podatkowe prawa do odliczenia podatku naliczonego. Tym samym lista należytej staranności winna przyczynić się do zwiększenia pewności prawa i pewności w prowadzeniu uczciwej działalności gospodarczej, a także wyeliminowania z rynku nieuczciwych podmiotów.
Marcin Górski
adwokat, doradca podatkowy, partner w spółce Górski Grzyb Adwokaci i Doradcy Podatkowi sp. p.
Natalia Antoszczuk
prawnik w Kancelarii Górski Grzyb Adwokaci i Doradcy Podatkowi sp. p., aplikantka adwokacka w Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie, absolwentka Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Polecamy najbliższe szkolenia VAT:
Warszawa 
21.10.2025 21.10.2025 
790.00 + VAT
